tıbbî bilimlere evrimsel yaklaşımları içeren, modern tıbba yeni bir bakış açısı ve bilimidir. türkiye'de ilk kez tıp fakültesi öğrencileri tarafından türkiye çapında bir organizasyon olarak evrimsel tıp topluluğu bünyesinde ele alınmaya başlanmış, gazi üniversitesi tıp fakültesinde de resmî olarak evrimsel tıp konulu bilimsel etkinliklerini devam ettirmektedir.
evrimsel tıp nedir ve neden gereklidir?
Evrimsel Tıp, basit tanımıyla evrimsel biyoloji bilgilerinin, tıpta insan doğasının daha iyi anlaşılması amacıyla kullanılmasıdır. Tıbbi problemlere evrimsel yaklaşımlar, insan vücuduyla ilgili çalışmalarda araştırmacılara farklı bir bakış açısı kazandırmakta, olağan tıp literatüründeki sağlık, hastalık, bozukluk gibi kavramlara yeni yorumlar getirmektedir.
Evrim bilimi biyolojinin temel düzenleyici ilkesi olarak görülebilir. Biyolojik ve biyomedikal bilimler evrim bilgilerinin yardımıyla tam anlamıyla entegre olabilirler. Moleküler ve gelişimsel biyolojiyle birlikte evrimsel biyoloji, canlıların fonksiyonlarını ve fiziksel, sosyal, biyotik çevreleriyle ilişkilerini anlamamızı sağlar. Bu nedenle insan biyolojisinin, sağlığının ve hastalıklarının efektif bir şekilde anlaşılması için evrimsel prensiplerin ve bunların biyolojik, biyomedikal süreçlere hem bireysel hem de popülasyon seviyesindeki etkilerinin bilinmesi gerekir. Bu zorunluluk diğer biyolojik bilimler tarafından iyi bir şekilde kavranmasına rağmen tıbben, evrimsel biyoloji temel ve destekleyici bir bilim dalı olarak tanınmakta geri kalmıştır. Ancak bakteriyel evrim, genom bilimi ve epigenetik gibi alanlardaki ilerlemeler evrimsel düşünüşün modern tıbba ekleyeceği birçok şey olacağını göstermektedir.
Evrimsel biyoloji birçok soruya hitap eder; türler nasıl oluştu, soylar çevresine nasıl adapte olur, çevresel etkiler nasıl tek bir genotipten farklı şekilde fenotiplerin ortaya çıkmasını sağlar; neden farklı türler aynı toplulukta olsalar bile birbirlerinden çok değişik fiziksel, sosyal ve üreme karakterlerine sahip olabiliyorlar; neden türler kendilerine özgü yaşam geçmişlerine sahiptir… Bu soruların cevapları bir türün karakteristik özelliklerinin kaynağını ve tek bir türün üyeleri arasında görülen fenotipik varyasyonun büyüklüğünü; anatomilerine, fizyolojilerine, yaşam süreçlerine ve çevrelerinden gelen zorluklara karşı tutumlarına göre anlamamızı sağlar. Yani evrimsel biyoloji bireysel varyasyonun temelleri ve önemi ile oldukça ilgilidir.
İnsanlar diğer tüm canlılarda olduğu gibi, bireysel karakteristik özelliklere sahiptir ve buna hepimizin aynı hastalıklardan aynı şekilde etkilenmemesi de dahildir. Yani insan biyolojisini ve tıbbı tam olarak anlamak için evrimsel prensiplerin bizim türümüze nasıl uygulandığını bilmemiz gerekir. Tıbbi düşünce sağlıklı ile hasta olanı kesin sınırlarla ayırmaya meyillidir ama bu tip değerlendirmeler sözün gelişine göredir, bir durumda başarılı bir adaptasyon olan özellik o durum için tamamen normalken başka birinde anormal olabilir. Bu nedenle sağlığın ve hastalığın tanımı evrimsel bakış açısından yapıldığında potansiyel bir hastanın üzerinde yardımcı yeni perspektiflere ulaşabiliriz.
Tıp eğitiminin büyük bir kısmında hastalığa neden olan en yakın yolağa odaklanılır ve bunun üzerinden bir tedavi elde edilmeye çalışılır. Bu yaklaşım bazı semptomların nasıl ortaya çıktığını açıklar ama bundan daha ileri bir sorgulama da bulunmaktadır. O da neden bazı semptomların ortaya çıktığını, neden bazı bireylerin daha yüksek bir hastalık riskinde olduğunu, neden bazı durumlara sağlıklı bir şekilde uyum sağlayamadığımızı, neden bir apendiksimizin olduğunu ya da neden doğduğumuz günün hayatımızın en tehlikeli günü olduğunu sorgular. Bu evrimsel soruşturma sağlığın ve hastalığın esas, nihai nedenini anlama çabasındadır. Bu evrimsel perspektif doktorlara hastalarını daha iyi anlama ve idare etme yetisi sağlar. Evrimsel bakış birçok durumda hangi koruma yaklaşımlarının daha verimli olacağını ve hangi terapiyle daha çok başarı elde edeceğimizi tahmin etmemize yardımcı olur.
Olağan tıp literatürü, evrimsel biyolojinin ortaya koyduğu bulgulardan etkilenmektedir. Modern tıp, insan doğasına ve hastalıklara bakışta “evrimsel tıp” adı verilen yeni bir perspektife sahip olmuştur.
Evrimsel süreç genetik bilginin bir jenerasyondan bir sonrakine aktarımının sağlanması için çalışır ve evrimsel başarı bir soydaki genlerin gelecek nesillere aktarılmasıyla sağlanır. Yani evrim bir soyun üreme başarısına (fitness) odaklanmıştır. Ama bu ‘fitness’ her zaman uzun bir ömre ve sağlıklı yaşama bağlı değildir. Bazen üremenin başarısı için ödünleşmeler (trade-off) gerçekleşir ve bedellerden biri yaşam süresinin kısalması olabilir. Birçok modern insan uzun bir süre yaşadığı ve tıp giderek hayat kalitesini yükseltmeye yöneldiği için doktorlar bu evrimsel süreçlerden oluşan zorlukları göz ardı edemezler.
Evrimsel biyoloji ekolojik bilimler ile yakın bir ilişki içerisindedir ve insanlar da çevre şartlarına göre değerlendirilmelidir. Hayatlarımızın, sosyal çevre dahil, herhangi bir çevre içerisinde nasıl etkilendiği evrimsel biyoloji ile çok daha iyi anlaşılmıştır ve kazandığımız bu bilgiler, etkili toplum sağlığı stratejilerinin oluşturulmasına büyük katkıda bulunabilir.
Hüseyin Ömer Semiz (Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi)
Necdet Ersöz (Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi)
Evrimsel Tıp Platformu – http://www.evrimseltip.org
evrimsel tıp nedir ve neden gereklidir?
Evrimsel Tıp, basit tanımıyla evrimsel biyoloji bilgilerinin, tıpta insan doğasının daha iyi anlaşılması amacıyla kullanılmasıdır. Tıbbi problemlere evrimsel yaklaşımlar, insan vücuduyla ilgili çalışmalarda araştırmacılara farklı bir bakış açısı kazandırmakta, olağan tıp literatüründeki sağlık, hastalık, bozukluk gibi kavramlara yeni yorumlar getirmektedir.
Evrim bilimi biyolojinin temel düzenleyici ilkesi olarak görülebilir. Biyolojik ve biyomedikal bilimler evrim bilgilerinin yardımıyla tam anlamıyla entegre olabilirler. Moleküler ve gelişimsel biyolojiyle birlikte evrimsel biyoloji, canlıların fonksiyonlarını ve fiziksel, sosyal, biyotik çevreleriyle ilişkilerini anlamamızı sağlar. Bu nedenle insan biyolojisinin, sağlığının ve hastalıklarının efektif bir şekilde anlaşılması için evrimsel prensiplerin ve bunların biyolojik, biyomedikal süreçlere hem bireysel hem de popülasyon seviyesindeki etkilerinin bilinmesi gerekir. Bu zorunluluk diğer biyolojik bilimler tarafından iyi bir şekilde kavranmasına rağmen tıbben, evrimsel biyoloji temel ve destekleyici bir bilim dalı olarak tanınmakta geri kalmıştır. Ancak bakteriyel evrim, genom bilimi ve epigenetik gibi alanlardaki ilerlemeler evrimsel düşünüşün modern tıbba ekleyeceği birçok şey olacağını göstermektedir.
Evrimsel biyoloji birçok soruya hitap eder; türler nasıl oluştu, soylar çevresine nasıl adapte olur, çevresel etkiler nasıl tek bir genotipten farklı şekilde fenotiplerin ortaya çıkmasını sağlar; neden farklı türler aynı toplulukta olsalar bile birbirlerinden çok değişik fiziksel, sosyal ve üreme karakterlerine sahip olabiliyorlar; neden türler kendilerine özgü yaşam geçmişlerine sahiptir… Bu soruların cevapları bir türün karakteristik özelliklerinin kaynağını ve tek bir türün üyeleri arasında görülen fenotipik varyasyonun büyüklüğünü; anatomilerine, fizyolojilerine, yaşam süreçlerine ve çevrelerinden gelen zorluklara karşı tutumlarına göre anlamamızı sağlar. Yani evrimsel biyoloji bireysel varyasyonun temelleri ve önemi ile oldukça ilgilidir.
İnsanlar diğer tüm canlılarda olduğu gibi, bireysel karakteristik özelliklere sahiptir ve buna hepimizin aynı hastalıklardan aynı şekilde etkilenmemesi de dahildir. Yani insan biyolojisini ve tıbbı tam olarak anlamak için evrimsel prensiplerin bizim türümüze nasıl uygulandığını bilmemiz gerekir. Tıbbi düşünce sağlıklı ile hasta olanı kesin sınırlarla ayırmaya meyillidir ama bu tip değerlendirmeler sözün gelişine göredir, bir durumda başarılı bir adaptasyon olan özellik o durum için tamamen normalken başka birinde anormal olabilir. Bu nedenle sağlığın ve hastalığın tanımı evrimsel bakış açısından yapıldığında potansiyel bir hastanın üzerinde yardımcı yeni perspektiflere ulaşabiliriz.
Tıp eğitiminin büyük bir kısmında hastalığa neden olan en yakın yolağa odaklanılır ve bunun üzerinden bir tedavi elde edilmeye çalışılır. Bu yaklaşım bazı semptomların nasıl ortaya çıktığını açıklar ama bundan daha ileri bir sorgulama da bulunmaktadır. O da neden bazı semptomların ortaya çıktığını, neden bazı bireylerin daha yüksek bir hastalık riskinde olduğunu, neden bazı durumlara sağlıklı bir şekilde uyum sağlayamadığımızı, neden bir apendiksimizin olduğunu ya da neden doğduğumuz günün hayatımızın en tehlikeli günü olduğunu sorgular. Bu evrimsel soruşturma sağlığın ve hastalığın esas, nihai nedenini anlama çabasındadır. Bu evrimsel perspektif doktorlara hastalarını daha iyi anlama ve idare etme yetisi sağlar. Evrimsel bakış birçok durumda hangi koruma yaklaşımlarının daha verimli olacağını ve hangi terapiyle daha çok başarı elde edeceğimizi tahmin etmemize yardımcı olur.
Olağan tıp literatürü, evrimsel biyolojinin ortaya koyduğu bulgulardan etkilenmektedir. Modern tıp, insan doğasına ve hastalıklara bakışta “evrimsel tıp” adı verilen yeni bir perspektife sahip olmuştur.
Evrimsel süreç genetik bilginin bir jenerasyondan bir sonrakine aktarımının sağlanması için çalışır ve evrimsel başarı bir soydaki genlerin gelecek nesillere aktarılmasıyla sağlanır. Yani evrim bir soyun üreme başarısına (fitness) odaklanmıştır. Ama bu ‘fitness’ her zaman uzun bir ömre ve sağlıklı yaşama bağlı değildir. Bazen üremenin başarısı için ödünleşmeler (trade-off) gerçekleşir ve bedellerden biri yaşam süresinin kısalması olabilir. Birçok modern insan uzun bir süre yaşadığı ve tıp giderek hayat kalitesini yükseltmeye yöneldiği için doktorlar bu evrimsel süreçlerden oluşan zorlukları göz ardı edemezler.
Evrimsel biyoloji ekolojik bilimler ile yakın bir ilişki içerisindedir ve insanlar da çevre şartlarına göre değerlendirilmelidir. Hayatlarımızın, sosyal çevre dahil, herhangi bir çevre içerisinde nasıl etkilendiği evrimsel biyoloji ile çok daha iyi anlaşılmıştır ve kazandığımız bu bilgiler, etkili toplum sağlığı stratejilerinin oluşturulmasına büyük katkıda bulunabilir.
Hüseyin Ömer Semiz (Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi)
Necdet Ersöz (Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi)
Evrimsel Tıp Platformu – http://www.evrimseltip.org